काठमाडौं, २२ असार २०८२ – आज आषाढ शुक्ल एकादशी, जसलाई हरिशयनी एकादशी वा तुलसी रोपण दिवसको रूपमा मनाइन्छ। हिन्दु धर्मावलम्बीहरूले आज घर-घरमा तुलसीको बिरुवा रोप्ने र विशेष पूजा-अर्चना गर्ने परम्परा रही आएको छ। यो दिन भगवान् विष्णु क्षीरसागरमा शयन गर्ने समयको प्रारम्भ मानिन्छ, जसलाई चतुर्मासको शुरुआत पनि भनिन्छ।
नेपाली संस्कृतिमा तुलसीलाई पवित्र र औषधीय वनस्पतिको रूपमा विशेष महत्व दिइन्छ। आयुर्वेदमा तुलसीलाई महा औषधिको संज्ञा दिइएको छ, जुन विभिन्न रोगहरूको उपचारमा प्रभावकारी मानिन्छ। तुलसीको पात, डाँठ, फूल र जरा सबै औषधीय गुणले युक्त हुन्छन्। वैज्ञानिक रूपमा पनि तुलसीले वायु शुद्धीकरण गर्नुका साथै रोग सार्ने कीटाणुहरूलाई रोक्ने विश्वास गरिन्छ।
आजको दिन विशेषगरी ज्येष्ठ शुक्ल एकादशी (निर्जला एकादशी) मा राखिएको तुलसीको दललाई तुलसी मठमा रोप्ने प्रचलन छ। रोपणका क्रममा “ॐ नमो भगवते वासुदेवाय” मन्त्र जप्दै पूर्व फर्केर तुलसीको जरा र माटोसहित मठमा रोपिन्छ। रोपणपछि पर्याप्त जल चढाएर विशेष पूजा गरिन्छ।
सामाजिक सञ्जालमा पनि आज तुलसी रोपणको महत्वबारे चर्चा भइरहेको छ। एक प्रयोगकर्ताले लेखे, “तुलसी रोपौं, पर्यावरण जोगाऔं! यो हाम्रो मौलिक पर्यावरण दिवस हो।” अर्का प्रयोगकर्ताले तुलसीको औषधीय महत्व र आर्थिक सम्भावनाबारे जोड दिँदै व्यावसायिक खेतीको सुझाव दिएका छन्।
हरिशयनी एकादशीको अवसरमा काठमाडौंको बूढानीलकण्ठ, चार नारायण लगायत देशभरका विष्णु मन्दिरहरूमा भक्तजनको भीड लाग्ने अपेक्षा गरिएको छ। यो दिन चामलबाट बनेका परिकार नखाने र फलाहार गर्ने प्रचलन पनि रहेको छ।
तुलसी रोपण र पूजा-अर्चनाले धार्मिक, सांस्कृतिक र वैज्ञानिक महत्व राख्ने यो दिनले नेपाली समाजमा पर्यावरण संरक्षण र स्वास्थ्यप्रति सचेतना बढाउन पनि योगदान पुर्याउँछ। सबैमा हरिशयनी एकादशीको शुभकामना!
