१० साउन २०८२ शनिबार विषेश ( कविता )
वाह रे पैसा, तेरो कति नाम!
म मन्दिरमा चढाइएँ भने – भेटी,
विद्यालयमा तिरिएँ भने – शुल्क,
विवाहमा दिइएँ भने – दाइजो,
र सम्बन्ध विच्छेदमा – गुजारा भत्ता।
म कसैलाई दिइएँ भने – ऋण,
अदालतमा तिरिएँ भने – जरिवाना,
सरकारले लियो भने – कर,
र सेवा निवृत्तिपछि पाइएँ भने – पेन्सन।
अपहरणकर्ताले मागे भने – फिरौती,
होटलमा सेवा मन परेपछि – टिप,
बैंकबाट लिइएँ भने – ऋण,
र श्रमिकले पाए भने – ज्याला।
मातहत कर्मचारीले पाए भने – मजदुरी,
अवैध कार्यका लागि दिइएँ भने – घूस,
तर मलाई कसैले प्रेमपूर्वक दिए भने – उपहार।
म पैसा हुँ।
मलाई मरेपछि लिएर जान सकिन्न,
तर म बाँचुन्जेल तपाईंलाई निकै माथिसम्म पुर्याउन सक्छु।
मलाई यति मात्र मन पराउनुहोस्,
जसले तपाईंलाई समाजमा सम्मान दिलाओस्,
तर यति धेरै होइन,
जसले तपाईंको मानवीयता हराइदियोस्।
म पैसा हुँ, म भगवान होइन,
तर धेरैले मलाई भगवानभन्दा कम ठान्दैनन्।
म नुन जस्तै हुँ –
म आवश्यक छु,
तर धेरै भए जीवनको स्वादै बिग्रन्छ।
इतिहासमा धेरै थिए –
जससँग म थुप्रै थिएँ,
तर अन्त्यमा उनीहरू रुनेलाई कोही थिएन।
म पैसा हुँ।
म आफैँमा केही हैन,
तर म निर्णय गर्छु –
तपाईंलाई कति मान दिइन्छ।
तपाईंको साथमा भए –
म तपाईंको हुँ।
तर तपाईंको साथमा नभए –
म तपाईंको होइन।
तर याद राख्नुहोस् –
म सँग जीवन सजिलो हुन्छ,
तर केवल मलाई नै जिन्दगी ठानेमा,
जिन्दगीको मूल्य नै हराउँछ।
म पैसा हुँ,
तर तपाईंको आत्मा होइन।
✍️ देवीलाल पाण्डे
यो कविता पैसाको बहुआयामिक स्वरूप र मानव जीवनमा यसको प्रभावलाई सुन्दर ढंगले चित्रण गर्ने रचना हो। पैसालाई विभिन्न परिस्थितिमा फरक-फरक नामले सम्बोधन गरिएको छ—भेटी, दाइजो, कर, उपहार आदि—जसले पैसाको सामाजिक र सांस्कृतिक महत्त्वलाई उजागर गर्छ। कविताले पैसालाई न त पूर्ण रूपमा नकारात्मक देखाउँछ, न त अन्धाधुन्ध प्रशंसा गर्छ। बरु, यसले सन्तुलित दृष्टिकोण प्रस्तुत गर्छ—पैसा जीवनको लागि आवश्यक छ, तर यो जीवनको अन्तिम लक्ष्य होइन।
विशेषगरी, “म नुन जस्तै हुँ – म आवश्यक छु, तर धेरै भए जीवनको स्वादै बिग्रन्छ” भन्ने पंक्ति निकै प्रभावशाली छ, जसले पैसाको आवश्यकता र अति प्रयोगको हानिलाई प्रष्ट पार्छ। साथै, “म पैसा हुँ, तर तपाईंको आत्मा होइन” भन्ने अन्तिम पंक्तिले मानवीय मूल्य र आत्मसम्मानलाई पैसाभन्दा माथि राख्न प्रेरित गर्छ।
देवीलाल पाण्डेको यो रचनाले पैसाको महत्त्व र सीमालाई गहिरो दार्शनिक र व्यावहारिक ढंगले प्रस्तुत गरेको छ।
